Taaislijmziekte is een zeldzame maar zeer ernstige ziekte die de laatste jaren veel aandacht krijgt, mede dankzij de media. Verhalen over het leven van patiënten hebben zelfs het witte doek gehaald, waarbij veel belangrijke thema’s over genetica, sociale verantwoordelijkheid of steun van de familie aan bod komen. Wat is belangrijk om te weten over taaislijmziekte, de risico’s van de ziekte en de beschikbare behandelingen?
- Waarom krijgen we taaislijmziekte?
- Symptomen van taaislijmziekte
- Hoe is taaislijmziekte levensbedreigend?
- Behandeling van taaislijmziekte
- Leven met taaislijmziekte
- Toekomstperspectieven – nieuwe therapieën
Eén op de 20 Europeanen is drager van het gen dat verantwoordelijk is voor het ontstaan van taaislijmziekte. De incidentie onder blanken is het hoogst en bedraagt volgens hedendaagse schattingen 1 op 3000-3200 geboorten. Mensen van andere etnische afkomst worden veel minder getroffen, dus het is niet verwonderlijk dat taaislijmziekte zichzelf al de bijnaam “de vloek van de blanke man” heeft bezorgd.
Waarom krijgen we taaislijmziekte?
Cystic fibrosis kan niet worden opgelopen. Het is een erfelijke ziekte die alleen het gevolg is van genen die door de ouders aan het nageslacht worden doorgegeven en die meestal vanaf de geboorte actief is. Het ontstaan ervan is verrassend eenvoudig – het enige wat nodig is, is een defect in één enkel gen, CFTR genaamd. Dragers zijn personen die één foutieve kopie van het gen hebben en één gezonde kopie. Ze kunnen het ene of het andere doorgeven aan hun nakomelingen. Als de andere ouder ook drager is en het kind twee recessieve kopieën van het gen krijgt, wordt het ziek. Het is dus een soort genetische blinde roulette – per slot van rekening hebben de meesten van ons geen idee of we deze ongelukkige kopie van CFTR hebben. Een familiegeschiedenis van taaislijmziekte zou echter enige argwaan moeten wekken.
Het probleem is dat, hoewel het betrokken gen slechts één van de meer dan twintigduizend in ons DNA aanwezig is, de expressie ervan invloed heeft op de zeer talrijke en cruciale cellen van het lichaam die onze luchtwegen, de spijsvertering en het urogenitale stelsel, alsmede de alvleesklier en de speekselklieren bekleden. Mutatie van CFTR in beide exemplaren leidt tot een verminderde doorgang van chloor en natrium door de celmembranen. Dit schijnbaar kleine defect is van kolossaal belang voor het lichaam, want zonder efficiënte diffusie daalt het vochtgehalte in de weefsels, wordt het slijm dikker, gaat er zout verloren en wordt de uitscheidingsfunctie van de klieren ernstig belemmerd. Figuurlijk wordt soms gezegd dat de taaislijmziektepatiënt begint te verdrinken in zijn eigen ongewoon dikke fysiologische vloeistoffen.
Symptomen van taaislijmziekte
Met dank aan
medische ontwikkelingen in de ontwikkelde landen, de overgrote meerderheid van de gevallen van
taaislijmziekte worden gediagnosticeerd in kraamklinieken als onderdeel van de
screening van pasgeborenen. Zelfs zonder deze, de eerste
symptomen hoeven echter meestal niet lang te wachten. Zij manifesteren zich voornamelijk
vooral longproblemen zoals chronische hoest en oppervlakkige, piepende ademhaling. De huid
de huid van de patiënt heeft een uitgesproken zoute smaak en, ondanks een toegenomen eetlust, geen gewicht
is er geen gewichtstoename. Typische symptomen zijn ook olie,
ontlasting en neuspoliepen zijn ook typische symptomen.
Twee derde van alle
patiënten krijgen al in het eerste levensjaar een diagnose – een eenvoudige zweettest is voldoende om
is een eenvoudige zweettest voldoende om het te bevestigen. Paradoxaal genoeg, in zeldzame gevallen
wordt de ziekte pas ontdekt in de adolescentie of zelfs
volwassenheid. Deze situatie geldt voor patiënten die, ondanks aangeboren
ontwikkelen de symptomen zich met enige vertraging. Zoals men gemakkelijk
kan men raden dat dit het gunstigste scenario is voor de gezondheid, die gepaard gaat met een
met een milder verloop en minder risico. Bij volwassenen, extra
symptomen kunnen ook onvruchtbaarheid en gewrichtsontsteking zijn. 
Hoe is taaislijmziekte levensbedreigend?
Zo recent als
In de jaren 1930, cystische fibrose doodde de meerderheid van de
patiënten in het eerste jaar van hun leven. Vandaag, de helft van de patiënten
leven tot 50 jaar! Dit betekent echter niet dat hun leven niet onder
voortdurend bedreigd.
Het verloop van de ziekte kan worden gekarakteriseerd
verschillende intensiteit bij verschillende patiënten. Het belangrijkste probleem is dit
dik slijm dat in het lichaam wordt afgezet, wat een uiterst gunstig klimaat schept voor bacteriegroei.
Als gevolg hiervan lopen cystische fibrosepatiënten een bijzonder hoog risico op longontsteking en obstructieve
risico op longontsteking en luchtwegobstructie. Zij kunnen ook te maken krijgen met
ook met pneumothorax en permanente verwijding van de longbuizen.
longbuizen. Daarnaast zijn er complicaties van cystic fibrosis:
- pancreasinsufficiëntie en daaruit voortvloeiende tekorten aan vitamine A, D, E en K, alsmede diabetes;
- nierfalen en leverfalen, inclusief levercirrose;
- intestinale obstructie;
- Hartstilstand door longschade;
- extreme ondervoeding en verzwakte botstructuur;
- verlies van controle over de blaas;
- Kanker van de slokdarm, maag, dikke darm, lever en alvleesklier.
Ook de psyche van patiënten, die een groot deel van hun leven in ziekenhuizen en bij artsen moeten doorbrengen, is niet zonder schade. Depressie en angststoornissen zijn helaas veel voorkomende aandoeningen van mucoviscidosepatiënten.
Behandeling van taaislijmziekte
Cystic fibrosis is tot nu toe een ongeneeslijke ziekte. Ja, de moderne geneeskunde kan veel van de symptomen effectief bestrijden, waardoor het leven van patiënten langer en comfortabeler wordt. De basis voor een goede prognose is echter een actieve samenwerking met artsen, naleving van ontstekingspreventie en regelmatige reiniging van de luchtwegen. Dit laatste omvat zowel de langdurige inname van medicijnen om de luchtwegen te verwijden en het daarin afgezette slijm te verdunnen, als speciale apparaten en technieken om afscheidingen fysiek uit de longen, bronchiën en luchtpijp te verwijderen. Fysiotherapie kan in dit verband ook nuttig zijn.
Standaard geneesmiddelen die aan patiënten met cystische fibrose worden toegediend zijn ook ontstekingsremmers, waaronder corticosteroïden of ibuprofen, en antibiotica om bepaalde infecties te bestrijden. Daarnaast zijn zogenaamde CFTR-eiwitmodulatoren een zeer belangrijk onderdeel van de therapie, die het probleem van de zoutionpermeatie verminderen en veel longcomplicaties actief kunnen voorkomen. In het geval van een zeer vergevorderde ziekte wordt aan patiënten ook een operatie voorgesteld waarbij bijvoorbeeld neuspoliepen worden verwijderd, een darmreconstructie wordt uitgevoerd of zelfs een longtransplantatie plaatsvindt. In ziekenhuizen wordt ook actief slijm uit de luchtwegen gezogen met behulp van een endoscoop.
Leven met taaislijmziekte
Ondanks de enorme vooruitgang die de geneeskunde heeft geboekt in de zorg voor patiënten met de dubbele mutatie van het CFTR-gen, kan nog niet worden gezegd dat zij een normaal leven kunnen leiden. Het risico op complicaties is namelijk zo groot dat juist het vermijden van de micro-organismen die verantwoordelijk zijn voor luchtweginfecties veel activiteiten sterk beperkt.
Laxeermiddelen, vitaminesupplementen en spijsverteringsenzymen die een betere opname van voedingsstoffen uit voedsel mogelijk maken, helpen patiënten ook in hun dagelijks leven. Gezonde gewoonten zijn natuurlijk meer dan wenselijk – patiënten wordt vooral aangeraden regelmatig te bewegen om hun luchtwegen beter vrij te maken, hun stemming te verbeteren en hun hart en botten te versterken. Een goede voeding, met veel calorieën en vetoplosbare vitamines, is ook belangrijk, evenals het uiterst streng wassen van de handen.
Toekomstprojecties – nieuwe therapieën
De bovengenoemde therapie met toediening van CFTR-eiwitmodulatoren is volgens de wetenschappers slechts een voorbode van een succesvolle behandeling van taaislijmziekte. Helaas kunnen deze preparaten niet door alle patiënten worden ingenomen. Er wordt echter nog steeds uitgebreid onderzoek gedaan naar geavanceerde gentherapieën. Verwacht wordt dat de geneesmiddelen die worden ontwikkeld en die tijdens de kindertijd en de adolescentie worden toegediend, de afbraak van de longen aanzienlijk zullen vertragen en verzachten. Het meest veelbelovend zijn de pogingen om het gewenste DNA in het lichaam te brengen met behulp van een hybride van een virus dat normaal gesproken de luchtwegen aanvalt. Het zou gezonde genen in de longcellen kunnen smokkelen om overmatige slijmophoping te voorkomen. Zo zou het zelfs mogelijk zijn om zonder meer drugs te leven.
In nog gewaagdere visies, waaraan reeds wordt gewerkt door onderzoeksteams uit onder meer Nederland en Zwitserland, wordt gesproken over een nieuwe technologie voor geneesmiddelen die de mutatie van defecte CFTR-genen zal omkeren. Dit is een uitdaging, omdat er verschillende mutatievarianten zijn en de behandeling zich op één specifieke mutatie moet richten. Ongeacht de mutatie zouden patiënten kunnen worden geholpen met geneesmiddelen die in de vorm van verneveling worden toegediend en die bronchusverwijdende en ontstekingsremmende effecten combineren. Het leven van de patiënten zou aanzienlijk worden verbeterd.
Ten slotte bevinden zich ook therapieën waarbij miniatuurorganoïden worden ontwikkeld die zelfs door cystische fibrose aangetaste darmcellen zouden kunnen behandelen, zich reeds in het stadium van klinische proeven. Het blijft te hopen dat deze inspanningen succesvol zullen zijn en dat in de komende tien jaar de vloek van het CFTR-gen dankzij de wetenschap al geneutraliseerd zal zijn! .